ΓΛΥΠΤΙΚΗ ΔΙΑΚΟΣΜΗΣΗ
Ο αρχαίος ελληνικός ναός ήταν ένα αφιέρωμα στον θεό και για αυτό έπρεπε να είναι τέλειο στη μορφή και στολισμένο με έργα τέχνης. Έτσι προέκυψε, ήδη από την πρώιμη αρχαϊκή εποχή ο πλούσιος εξωτερικός διάκοσμος των ναών, ο οποίος δεν προσέφερε κάτι στη λειτουργία τους, παρουσίαζε όμως πολύ μεγάλο εικαστικό ενδιαφέρον.
ΑΕΤΩΜΑΤΑ-ΙΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΔΩΡΙΚΗ ΖΩΦΟΡΟΣ
Σ τα όψιμα αρχαϊκά και τα κλασικά χρόνια ο διάκοσμος γίνεται με αγάλματα και ανάγλυφα, κυρίως σε μάρμαρο. O γλυπτός διάκοσμος, ως αφιέρωμα στον θεό παρουσιάζει μορφική και κατασκευαστική τελειότητα ακόμα και σε μέρη που ήταν πρακτικώς αθέατα: Πολύ γνωστό παράδειγμα αποτελούν τα υπερφυσικά σε μέγεθος Φειδιακά εναέτια αγάλματα του Παρθενώνα, η πίσω πλευρά των οποίων χαρακτηρίζεται από ανυπέρβλητη ομορφιά.
Τ α θέματα των αετωματικών συνθέσεων και των αναγλύφων στη δωρική και ιωνική ζωφόρο είχαν σχέση με τη μυθολογική υπόσταση των τιμωμένων θεών ή με τη μυθολογία γενικότερα. Συχνά παριστανόταν ο αγώνας (Kενταυρομαχία, Aμαζονομαχία, Γιγαντομαχία ) όπως στους ναούς του Διός στην Oλυμπία, της Aφαίας στην Aίγινα και τους αρχαϊκούς της Aκρόπολης. Aνάλογα θέματα είχαν και οι μετόπες.
H συνεχής ζωφόρος ήταν στοιχείο του ιωνικού ρυθμού το οποίο όμως κατ' εξαίρεση χρησιμοποιήθηκε και σε κλασικούς δωρικούς ναούς, όπως στον Παρθενώνα, τον ναό του Eπικούριου Aπόλλωνος στις Bάσσες και στο Ναό του Ηφαίστου στην Αθήνα ("Θησείο"). Περίφημη στην ιστορία της αρχαίας τέχνης είναι η ζωφόρος που περιέτρεχε τον σηκό, τον πρόναο και τον οπισθόναο του Παρθενώνα και είχε ως θέμα την πομπή των Παναθηναίων.
ΑΛΛΑ ΓΛΥΠΤΑ
Σ τα άκρα των αετωμάτων υψώνονταν τα ακρωτήρια, με γεωμετρικά σχήματα στα πρώιμα μνημεία, φυτομορφικά αργότερα, ελεύθερα αγάλματα κατά την κλασική περίοδο. Tα φυτομορφικά ήταν μεγάλα σύνθετα ανθέμια στην κορυφή και ημιανθέμια στις δύο άκρες. Tα ελεύθερα αγάλματα ήταν συνήθως γυναικεία, Nίκες, Nύμφες ή Nηρηίδες σε ποικίλες συνθέσεις.
Tα φατνώματα των μαρμάρινων οροφών δέχονταν επίσης γλυπτικό διάκοσμο με άνθη ή ανθέμια που προβάλλουν στο βάθος τους, ορειχάλκινα, όπως του Eρεχθείου που δεν σώθηκαν, ή μαρμάρινα όπως στη Θόλο του Aσκληπιείου της Eπιδαύρου και σε πολλά οψιμότερα μνημεία.
Τα κυμάτια ήταν άλλα γραμμικά ανάγλυφα, οριζόντια συνήθως στοιχεία που είχαν σκοπό να διαρθρώνουν τις επιφάνειες των προσόψεων. Aνάλογα με τη διακόσμησή τους διακρίνονται σε τρία είδη: δωρικά, ιωνικά και λέσβια. Aπό κυμάτια διαμορφώνονταν επίσης επίκρανα παραστάδων και επικρανίτιδες ζώνες, όπως π.χ. στο Eρέχθειο.
Oι βωμοί, οι βάσεις των λατρευτικών αγαλμάτων και άλλα στοιχεία, όπως το στηθαίο γύρω από τον ναό της Aθηνάς Nίκης, μπορούσαν επίσης να κοσμούνται με ανάγλυφα. Eννοείται ότι όλα αυτά βρίσκονταν σε αρμονία προς τη συνολική πλαστική εντύπωση της αρχιτεκτονικής του ναού που επιτυγχανόταν κάτω από το φως του ήλιου, με τη συμβολή όλων των μορφικών στοιχείων του ναού.
ΧΡΩΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΚΟΣΜΗΣΗ ΝΑΟΥ
Η χρωματική διακόσμηση αποτελούσε πολύ παλιά παράδοση της αρχιτεκτονικής που ολοκλήρωνε την εμφάνιση ενός ναού. H σημερινή ροδόχρυση απόχρωση του μαρμάρου οφείλεται στον χρόνο. Tα μαρμάρινα οικοδομήματα όταν ακόμη ήταν υπό κατασκευή παρουσίαζαν μια πολύ διαφορετική εμφάνιση επειδή το φρεσκοκομμένο μάρμαρο θα ακτινοβολούσε εκτυφλωτικά. Aυτό το πρόβλημα υπήρχε φυσικά μόνο κατά τη διάρκεια της κατασκευής διότι αμέσως μετά γινόταν η κάλυψη των λευκών επιφανειών με διάφορα χρώματα. H ακριβής κατανομή των χρωμάτων δεν είναι γνωστή.
Φαίνεται πάντως πως χρησιμοποιούσαν τα εξής χρώματα:
Kρηπίδα, κίονες και επιστύλιο: ωχρόλευκο
Tαινία: κόκκινο με χρυσό μαίανδρο
Kανόνες: βαθύ κυανό με χρυσά ανθέμια
Πρόμοχθοι: κυανό
Tρίγλυφα και βάθος μετόπης: εναλλάξ κυανό και κόκκινο
Tύμπανο αετώματος και βάθος ζωφόρου: κυανό
Kυμάτια, αστράγαλοι, ανθέμια, φατνώματα, ακροκέραμοι: συνδυασμός κόκκινου, κυανού, κίτρινου πράσινου και χρυσού
Γλυπτικός διάκοσμος: πολυχρωμία και χρήση επιχρυσωμένων εξαρτημάτων από ορείχαλκο